سوره مؤمنون

نامگذاری سوره مؤمنون

این سوره را مؤمنون نامیده‌اند؛ چون با اشاره به رستگاری مؤمنان در نخستین آیه(قد افلح المؤمنون) آغاز می‌شود سپس به ۱۵ صفت از اوصاف آنان در ۱۶ آیه اشاره کرده است. برخی نیز این سوره را عبارت ابتدایی نخستین آیه «قد افلح» نامیده‌اند.
 

ترتیب و محل نزول

سوره مؤمنون جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول، هفتاد و چهارمین سوره‌ای است که بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) نازل شده است.

این سوره در چینش کنونی مُصحَف، بیست و سومین سوره است و در جزء هجدهم قرآن جای دارد.
 

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره مؤمنون ۱۱۸ آیه، ۱۰۵۵ کلمه و ۴۴۸۶ حرف دارد و از نظر حجمی جزو سوره‌های متوسط و اندکی کمتر از نیم جزء قرآن است.

ویژگی مهم این سوره را بیان سرانجام مؤمنان و کافران دانسته‌اند به همین دلیل واژه «فلاح» برای اشاره به رستگاری مؤمنان و عدم رستگاری کافران در آیات آغازین و پایانی این سوره استفاده شده است.
 

آیات مشهور

آیات مشهور این سوره شامل:
 

آیات ۹۹ و ۱۰۰

«حَتَّیٰ إِذَا جَاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَ‌بِّ ارْ‌جِعُونِ ﴿۹۹﴾ لَعَلِّی أَعْمَلُ صَالِحًا فِیمَا تَرَ‌کتُ ۚ کلَّا ۚ إِنَّهَا کلِمَةٌ هُوَ قَائِلُهَا ۖ وَمِن وَرَ‌ائِهِم بَرْ‌زَخٌ إِلَیٰ یوْمِ یبْعَثُونَ﴿۱۰۰﴾»

(ترجمه: تا آنگاه که مرگ یکی از ایشان فرا رسد، می‌گوید: «پروردگارا، مرا بازگردانید، شاید من در آنچه وانهاده‌ام کار نیکی انجام دهم.

نه چنین است، این سخنی است که او گوینده آن است و پشاپیش آنان برزخی است تا روزی که برانگیخته خواهند شد.)

این آیات حال مشرکان و بدکاران را هنگام رویارو شدن با مرگ توصیف می‌کند.

در این هنگام پرده‌ها از دیدگان آنان کنار می‌رود و گویی سرنوشت خود را با چشم می‌بینند و واقف بر عواقب رفتار خود می‌گردند.

به همین خاطر از پروردگار خود می‌خواهند تا آنها را به زندگی مجدد برگرداند تا جبران عمل کنند، اما قانون آفرینش چنین اجازه‌ای را به هیچ‌کس نمی‌دهد و راه بازگشتی وجود ندارد.


 

آیات الاحکام

فقها از برخی آیات سوره مؤمنون مانند آیه ۵، ۶، ۷، ۸ و ۵۱ برای استنباط احکام فقهی استفاده کرده‌اند.

آیاتی که یا حکم شرعی در آن وجود دارد یا در فرآیند استنباط احکام مورد استفاده قرار می‌گیرند، آیات الاحکام خوانده می‌شوند.

آیات الاحکام سوره مؤمنون درباره رعایت خضوع در نماز، حفظ عورت، حلیت منافع حیوانات و لزوم وفای به عهد است. 1
 

روایت‌ها و داستان‌های تاریخی در مورد این سوره

– رسالت نوح، امر به ساخت کشتی، گردآوردن جانوران در کشتی، طوفان و هلاکت ستم‌کاران، (آیه‌های ۲۳-۲۹)

– رسالت صالح و تکذیب قوم و نزول عذاب بر آنان، (آیه‌های ۳۱-۴۱)

– رسالت موسی و هارون، دعوت فرعون، تکذیب کردن موسی و هلاکت فرعونیان (آیه‌های ۴۵-۴۹)

– آیت بودن مریم و عیسی (آیه ۵۰)
 

فضائل سوره مومنون

قرائت این سوره همچون تلاوت سوره مریم، سوره انعام و سوره های دیگر قرآن آثار و برکات دنیوی و اخروی زیادی به همراه دارد که در ادامه این بخش به شرح خواص سوره مومنون از دیدگاه رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) و حضرت جعفر صادق (علیه السلام) می پردازیم.
 

آسایش و راحتی در روز قیامت

حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم در این رابطه می فرمایند:

هر کس سوره مؤمنون را قرائت نماید فرشتگان الهی او را به راحتی و آسایش در روز قیامت و دستیابی به آنچه مایه چشم روشنی آنها هنگام نزول فرشته مرگ باشد، بشارت می دهند.
 

همنشین شدن با پیامبران

در روایتی به نقل از رسول خدا در باب ثواب سوره قرائت سوره مومنون آمده است:

هر کس سوره مؤمنون را در روز جمعه بخواند و به این امر مداومت نماید منزل او در فردوس اعلاء با پیامبران مرسل باشد و نیز فرمودند: اول و آخر این سوره از گنجهای بهشت است.
 

ترک کردن شرب خمر

یکی دیگر از آثار و برکات قرائت سوره مومنون ترک خوردن شرب خمر می باشد که در روایاتی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) این چنین آمده است که:

اگر سوره مؤمنون را نوشته و بر شخصی که شرب خمر می کند آویخته یا همراه کنند، شراب را بد دانسته و به آن نزدیک نمی شود.

امام جعفر صادق (علیه السلام) درباره این خواص سوره مومنون فرموده اند:

اگر شبانه روز سوره مؤمنون را نوشته و در پارچه سفیدی گذاشته و بر مشروب خوار بیاویزند یا همراه او بگذارند، دیگر مشروب نمی خورد و دشمن آن می شود.
 

رسیدن به سعادت و خوشبختی

در روایتی از حضرت جعفر صادق علیه السلام به آثار و برکات خواندن سوره مومنون اشاره شده است که:

اگر کسی سوره مؤمنون را تلاوت کند خداوند آخر کار او را به سعادت و خوشبختی ختم می کند و اگر همواره در روزهای جمعه بر قرائت سوره «مؤمنون» مداومت داشته باشد جایگاه او در منزل فردوس خواهد بود. 2


 

محتوا و موضوعات

سوره مؤمنون چنان که از نامش پیدا است بخش مهمى از آن سخن از اوصاف برگزیده مؤمنان است.

سپس بحث هایى در زمینه اعتقاد و عمل بیان مى کند که تکمیل کننده آن صفات مى باشد. روی هم رفته مجموع مطالب این سوره را مى توان به چند بخش تقسیم کرد:

بخش اول که از آیه قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ آغاز می‌شود تا چندین آیه بعد بیانگر صفاتى است که مایۀ فلاح و رستگارى مؤمنان است و خواهیم دید این اوصاف آن قدر حساب شده و جامع است که جنبه هاى مختلف زندگى فردى و اجتماعى را تحت پوشش خود قرار مى دهد.

و از آنجا که خمیر مایه همه آنها ایمان و توحید است در بخش دوم به نشانه هاى مختلف خداشناسى، و آیات آفاقى و انفسى پروردگار در پهنه عالم هستى، اشاره کرده، و نمونه هایى از نظام شگرف عالم آفرینش را در آسمان و زمین و آفرینش انسان و حیوانات و گیاهان بر مى شمارد.

و براى تکمیل جنبه هاى عملى در بخش سوم به شرح سر گذشت عبرت انگیز جمعى از پیامبران بزرگ همچون نوح، هود، موسى، عیسى علیهم‌السلام پرداخته فرازهایى از زندگى آنها را بیان مى کند.

در بخش چهارم روى سخن را به مستکبران کرده، و با دلائل منطقى و گاه با تعبیرات تند و کوبنده به آنها هشدار مى دهد، تا دلهاى آماده به خود آید و راه بازگشت به سوى خدا را پیدا کند.

در بخش پنجم بحث هاى فشرده اى درباره معاد بیان کرده است.

و در بخش ششم از حاکمیت خداوند بر عالم هستى و نفوذ فرمانش در همه جهان سخن مى گوید.

سرانجام در بخش هفتم باز هم سخن از قیامت، حساب، جزا و پاداش نیکوکاران و کیفر بدکاران به میان مى آورد، و با بیان هدف آفرینش انسان سوره را پایان مى دهد. و به این ترتیب محتواى این سوره مجموعه اى است از درسهاى اعتقادى و عملى، و مسائل بیدارکننده و بیان خط سیر مؤمنان از آغاز تا پایان. 3

پی نوشت:
1.www.fa.wikishia.net
2.www.fa.shafaqna.com
3.www.quran.inoor.ir